Με μεγάλη χαρά υποδεχτήκαμε τον εκλεκτό φίλο και συνεργάτη μας, Juan Carlos Maggiorani, κατά την επίσκεψη των Matosinhos String Quartet στην Αθήνα. Ως διακεκριμένος μουσικός και Καλλιτεχνικός Διευθυντής του Orquestra Geração, ο Juan Carlos συναντήθηκε με τους μουσικούς μας, έπαιξε για αυτούς και μοιράστηκε πολύτιμες γνώσεις για την καριέρα του. Στη συνέντευξη που κάναμε μαζί του συζητήσαμε για την πορεία του από την παιδική ηλικία μέχρι τις επαγγελματικές του επιτυχίες, και εξερευνήσαμε τον σημαντικό του ρόλο στο El Sistema όλα αυτά τα χρόνια.
Η καριέρα σας περιλαμβάνει τη συμμετοχή σας σε αξιόλογα ιδρύματα και έργα. Τι σας προσέλκυσε αρχικά στη μουσική, και συγκεκριμένα στο βιολί;
Είχα πάντα το όνειρο να ταξιδέψω σε όλο τον κόσμο με το βιολί μου. Όταν ήμουν 6 ετών, ο δάσκαλός μου με ρώτησε ποιο όργανο ήθελα να μάθω να παίζω και έτσι επέλεξα το βιολί. Επηρεάστηκα επίσης σε μεγάλο βαθμό από τις αδελφές μου που πήγαιναν σε ένα σχολείο που ήταν πολύ ενεργό σε μουσικό επίπεδο.
Πήγατε σε μουσικό σχολείο;
Στο σχολείο που πήγαινα, είχαν τα πάντα! Μουσικά τμήματα, ορχήστρα, οπότε μπορούσα να παίξω μουσική. Σπούδαζα επίσης βιολί σε ένα ιδιωτικό πρόγραμμα εκτός σχολείου. Όταν ήμουν δεκατριών συνειδητοποίησα ότι ήθελα να γίνω επαγγελματίας μουσικός. Ήθελα να αφιερώσω τη ζωή μου στη μουσική. Έτσι, αποφάσισα να κάνω οντισιόν για το El Sistema. Αυτή ήταν η πρώτη μου εμπειρία σε ένα ημι-επαγγελματικό περιβάλλον και είχε τεράστιο αντίκτυπο σε μένα. Ήταν μια μετάβαση από το να ασχολούμαι με τη μουσική επειδή μου αρέσει στο να την αντιμετωπίζω πιο επαγγελματικά. Η μουσική ήταν πολύ πιο σύνθετη. Έμαθα πολλά πράγματα. Έμαθα από τους συναδέλφους μου μέσω της μίμησης. Έπαιξα σε μεγάλες αίθουσες μουσικής, συγκεκριμένα στην αίθουσα του πολιτιστικού συγκροτήματος Teresa Carreño, κάτι που μου φάνηκε «μεγάλο» για μένα. Όλα μου φαίνονταν «μεγάλα», ήταν μια τεράστια εμπειρία.
Πόσο καιρό ήσασταν στα μουσικά προγράμματα του El Sistema?
Έμεινα στα προγράμματα του El Sistema μέχρι τα 18-19 μου. Αυτό είχε τεράστιο αντίκτυπο σε μένα. Όταν έπαιξα τις πρώτες μου συναυλίες, νομίζω ότι έπαιζα μόνο το 50% των νοτών, αλλά το κίνητρό μου ήταν στο 1000%. Πρέπει επίσης να αναφέρω ότι έλαβα υποτροφία από το El Sistema, η οποία μου έδωσε σημαντική ανεξαρτησία στη μουσική μου εμπειρία. Στη συνέχεια, στην ίδια ηλικία, αποφάσισα να ακολουθήσω το πρώτο μου όνειρο, να ταξιδέψω τον κόσμο με το βιολί μου αυτόνομα. Ξαναλέω ότι η ορχηστρική εμπειρία που μου έδωσε το El Sistema είναι καταπληκτική, μου έδωσε την καλύτερη βάση που θα μπορούσα να έχω, αλλά ήθελα να ακολουθήσω το πρώτο μου όνειρο ανεξάρτητα. Είπα στον εαυτό μου, δεν έχει σημασία πού θα βρίσκομαι, στη Βενεζουέλα, στην Πορτογαλία, στην Ελλάδα, στη Ρωσία, αλλά θα κάνω ό,τι καλύτερο μπορώ.
Πώς η μουσική σας εμπειρία μέσα στο El Sistema διαμόρφωσε τη μουσική σας καριέρα εκτός του El Sistema;
Στο El Sistema εμπλέκεσαι άμεσα και εμπνέεσαι να κυνηγήσεις τα όνειρά σου. Οι άνθρωποι γύρω σου σε κάνουν να νιώθεις ότι όλα είναι εφικτά. Η εμπειρία είναι πολύ πλήρης – δεν είναι μόνο η ορχήστρα, έχει και ειδικές ακαδημίες για διαφορετικά όργανα. Το El Sistema σου δίνει πρόσβαση σε τόσα πολλά πράγματα. Είναι σαν μια μεγάλη οικογένεια και όλα συνδέονται μεταξύ τους.
Αυτό που μου έδωσε είναι μία βάση, μία ενέργεια – μου δίδαξε ότι είναι σημαντικό να ονειρεύεσαι, να ξεπερνάς τις δυνατότητές σου. Ουσιαστικά, με βοήθησε να προχωρήσω μπροστά, να αναζητήσω την αριστεία και να παλέψω για τα όνειρά μου. Μου έδωσε επίσης αρχές. Μου έδωσε ένα ισχυρό αίσθημα ευθύνης και πειθαρχίας, το οποίο μετέφερα σε άλλες πτυχές της επαγγελματικής μου ζωής στη συνέχεια.
Μεταξύ 18-20 ετών έλαβα μια υποτροφία που μου επέτρεψε να έρθω στην Ευρώπη. Αυτή ήταν η υποτροφία του Mozarteum. Ήρθα στη σχολή Reina Sofía στη Μαδρίτη. Έκανα ακρόαση και πέτυχα, και έτσι ξεκίνησα το ταξίδι μου στην Ευρώπη για μια μουσική καλοκαιρινή κατασκήνωση.
Μπορείτε να μας μιλήσετε για τις εμπειρίες σας από τη φοίτησή σας κοντά σε διακεκριμένους μέντορες όπως ο Zakhar Bron και ο Rainer Schmidt; Πώς η καθοδήγησή τους διαμόρφωσε την προσέγγισή σας στη μουσική;
Μετά από αυτή την κατασκήνωση έμεινα στην Ευρώπη για να τελειώσω το σχολείο και στη συνέχεια με ενθάρρυνε η αδελφή μου να επιδιώξω μια θέση σε ένα μάθημα του Zakhar Bron στην Ισπανία. Ήταν μια από τις πιο όμορφες εμπειρίες που είχα.
Σε σχέση με την εμπειρία του να μαθαίνω στο El Sistema, με τον Zakhar Bron είχα την καταπληκτική εμπειρία να μελετήσω τη μουσική ως τέχνη – την υψηλότερη ποιότητα τέχνης – και μάθαινα πώς να παίζω βιολί πολύ υψηλής ποιότητας. Έμαθα πώς να προσανατολίζομαι σε ένα ανταγωνιστικό περιβάλλον, επειδή βρισκόμουν συνεχώς γύρω από τους καλύτερους βιολιστές.
Κάτι άλλο είναι ότι πάντα μου άρεσε να παίζω μουσική δωματίου. Νομίζω ότι αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι στη Βενεζουέλα έχουμε αυτή τη μεγάλη κουλτούρα της κοινότητας και έτσι μεγάλωσα με αυτό το βαθιά ριζωμένο ομαδικό πνεύμα. Όταν ήμουν στην Πορτογαλία κέρδισα ένα βραβείο για τη μουσική δωματίου για νέους.
Στη σχολή Reina Sofía ο καθηγητής μου στη μουσική δωματίου ήταν ο Rainer Schmidt στο νέο (τότε) Διεθνές Ινστιτούτο Μουσικής Δωματίου. Το Ινστιτούτο είχε ανοίξει θέσεις μόνο για κουαρτέτα, οπότε όταν το έμαθα σκέφτηκα ότι αυτή είναι η ευκαιρία! Επικοινώνησα με τους συναδέλφους μου, τον Marco (τον τσελίστα) που ήταν μαζί μου στο Reina Sofía και στη συνέχεια τον Vitor και τον Jorge που ταξίδεψαν και οι δύο από τις ΗΠΑ. Έτσι είπα: παιδιά, έχουμε την ευκαιρία, ας κάνουμε οντισιόν!
Το κουαρτέτο σας, το Matosinhos String Quartet, έχει λάβει πολλές διακρίσεις. Πώς ξεκίνησε το ταξίδι σας και τι πιστεύετε ότι συμβάλλει στην επιτυχία και τη συνοχή του συνόλου;
Ξεκινώντας από την αρχή, είχαμε γνωριστεί στο λύκειο της Λισαβόνας και είχαμε κερδίσει ένα βραβείο εκεί. Στη συνέχεια χωριστήκαμε – ο Vitor και ο Jorge ήταν στις ΗΠΑ. Αποφασίσαμε να συναντηθούμε μετά τον χωρισμό μας όταν άνοιξαν το ινστιτούτο στη Μαδρίτη. Πήγαμε στην ακρόαση, μπήκαμε και ειδικευτήκαμε στη μουσική του κουαρτέτου για ένα χρόνο υπό την καθοδήγηση του Schmidt. Στη συνέχεια η Schmidt αποφάσισε να μετακομίσει στη Βασιλεία και σκέφτηκα να την ακολουθήσω, ωστόσο την ίδια στιγμή προέκυψε κάτι άλλο.
Το γραφείο πολιτιστικών υποθέσεων της πόλης Matosinhos στην Πορτογαλία ενδιαφερόταν πολύ για την ύπαρξη ενός κουαρτέτου ως επαγγελματικό μόνιμο σχήμα εκεί. Προκήρυξαν έναν διαγωνισμό, στον οποίο δηλώσαμε συμμετοχή και κερδίσαμε. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο αποκαλούμαστε Matosinhos String Quartet. Αυτό έγινε πριν από δεκαεπτά χρόνια.
Εκείνη τη στιγμή έλαβα ένα ακόμη τηλεφώνημα από το El Sistema. Ήθελαν να δημιουργήσουν άλλη μια βάση στη Λισαβόνα. Έτσι, το 2007, ξεκίνησε το κουαρτέτο και εγώ ξεκίνησα το έργο της Orquestra Geraçao. Όταν ξεκινήσαμε ήμασταν μόλις δεκαπέντε μαθητές, πέντε καθηγητές και είχαμε μόνο έγχορδα.
Έχετε αναγνωριστεί για το έργο σας με το πρόγραμμα Orquestra Geração. Ποιες είναι μερικές από τις πιο σημαντικές πτυχές αυτής της πρωτοβουλίας;
Όταν έλαβα την πρόσκληση είπα αμέσως ναι. Ήταν η τέλεια ευκαιρία να επιστρέψω στην κοινότητα που μου είχε δώσει τόσα πολλά μεγαλώνοντας. Πιστεύω στη μεταμορφωτική δύναμη της μουσικής, επειδή την έζησα ο ίδιος. Υπήρχαν αμφιβολίες για το πώς θα μπορούσε να λειτουργήσει αυτή η πρωτοβουλία, αλλά ήμουν αισιόδοξος ότι θα έκανα το καλύτερο δυνατό. Το πνεύμα ήταν φανταστικό. Ήταν μια καταπληκτική ευκαιρία ως εκπαιδευτικός, ως διευθυντής να αντιμετωπίσω ερωτήματα και προκλήσεις, χωρίς απαραίτητα να έχω τις απαντήσεις.
Αυτή είναι η ομορφιά του El Sistema, υπάρχει δημιουργία σε όλα τα μέρη της διαδικασίας. Ήταν μια ευκαιρία να επαναπροσδιορίσω τα πράγματα και να επαναπροσδιορίσω τον εαυτό μου. Να σκεφτώ τι σημαίνει η μουσική για μένα, να σκεφτώ πώς να χρησιμοποιήσω τη μουσική με μετασχηματιστικό τρόπο.
Ήταν επίσης μια όμορφη εμπειρία το να αναπτυχθώ με διαφορετικό τρόπο ως δάσκαλος, ως άνθρωπος, ως διευθυντής- γιατί για παράδειγμα μπορεί να πρέπει να είσαι καλλιτεχνικός διευθυντής, αλλά και διευθυντής ενός σχολείου, και μετά μπορείς να εργαστείς στην παραγωγή ή στο κομμάτι της επικοινωνίας. Ήταν λοιπόν ένα όμορφο μέρος για να εξερευνήσω και να μάθω. Έτσι, με την πρώτη ματιά μπορεί να νιώθεις φόβο, αλλά στη συνέχεια αυτό αλλάζει. Και ξέρετε, ποτέ δεν είδα το Orquestra Geraçao ως δουλειά. Πάντα έλεγα ότι ήταν μια πρόκληση και ένας καλός τρόπος να είμαι γενναιόδωρος. Γιατί όσο έδινα πολλά σε αυτήν, τόσο περισσότερα ένιωθα ότι κέρδιζα και από τους μαθητές.
Ποιες είναι οι μεγαλύτερες προκλήσεις που αντιμετωπίζουν σήμερα οι ορχηστρικές μουσικές και πώς μπορούν οι μουσικοί και οι εκπαιδευτικοί να αντιμετωπίσουν αυτές τις προκλήσεις;
Οι ορχήστρες αποτελούν μια όμορφη κοινότητα αρμονίας, συμπόνιας, φιλίας και ηγεσίας. Το πιο σημαντικό πράγμα για τη μουσική είναι το πώς μπορεί να μεταμορφώσει τα παιδιά, τους νέους. Γι’ αυτό είναι σημαντικό να συνεχίσουμε να δίνουμε ευκαιρίες στα παιδιά να συμμετέχουν σε ορχήστρες. Έτσι, το πιο σημαντικό πράγμα ως εκπαιδευτικός είναι να συνεχίσω να παρέχω ευκαιρίες στους νέους, να αναδεικνύω τη μουσική ως έναν τρόπο να ξεπερνούν τις προκλήσεις, αλλά και να αναδεικνύω την αριστεία. Για μένα, η μουσική είναι τα πάντα και η αριστεία δεν σημαίνει να παίζεις με τον καλύτερο τρόπο. Σημασία έχει να μεταφέρεις ένα μήνυμα μέσω της μουσικής σου, και αυτό είναι που θέλω να μεταδώσω στα παιδιά.
Η μουσική είναι ένα όχημα αλλαγής, οπότε ως εκπαιδευτικοί είναι πολύ σημαντικό να προσαρμοζόμαστε στις νέες πραγματικότητες και να προσπαθούμε να βρούμε τη σύνδεση μεταξύ της μουσικής και των κοινωνικών θεμάτων. Τέλος, είναι σημαντικό να αναδείξουμε στους μαθητές μας πώς μπορούν να γίνουν μέρος μιας κοινότητας μέσω της μουσικής, ή ίσως να αποτελέσουν σύμβολο για την κοινότητά τους μέσω της μουσικής.
Τι συμβουλές θα δίνατε σε νέους μουσικούς που θέλουν να ακολουθήσουν τα βήματά σας και να διακριθούν τόσο στην ερμηνεία όσο και στην εκπαίδευση;
Η συμβουλή μου θα ήταν να πιστέψετε στον εαυτό σας, να κάνετε το καλύτερο που μπορείτε να κάνετε για τον εαυτό σας και να είστε ευχαριστημένοι με τη δουλειά που κάνετε. Όταν αφιερώνεις χρόνο σε κάτι που αγαπάς, δεν πρόκειται ποτέ να είναι κάτι πολύ βαρύ ή πολύ δύσκολο. Πιστέψτε στον εαυτό σας, κυνηγήστε τα όνειρά σας και μην ξεχνάτε τους στόχους σας ενώ το κάνετε αυτό. Πιστεύω ότι το να είστε μέλος μιας ορχήστρας σε αυτό το μέρος είναι πολύ σημαντικό. Δώστε λοιπόν την ευκαιρία στα παιδιά σας, στους μαθητές σας!
Το κλειδί είναι να είστε χαρούμενοι και να είστε παθιασμένοι. Αν νοιάζεστε για αυτό που κάνετε θα έχετε πάθος και θα βρείτε την ευτυχία μέσα από αυτό.
Ποιοι είναι οι στόχοι σας για το μέλλον της Orquestra Geração;
Έχουμε πολλά όνειρα – δεν έχουμε όρια για το τι θέλουμε να κάνουμε. Προσπαθούμε να δώσουμε μουσική σε όσο το δυνατόν περισσότερους ανθρώπους, σε όσο το δυνατόν περισσότερους μαθητές. Μπορούμε να προσπαθήσουμε να ονειρευτούμε μαζί με τα παιδιά και να τα προετοιμάσουμε για την επαγγελματική ζωή και να τα ενδυναμώσουμε. Τώρα προετοιμάζουμε μέντορες για την επόμενη γενιά – τους μελλοντικούς ηγέτες.
Ως κάποιος που έχει εργαστεί ως σολίστας, ως μέλος ορχήστρας, ως μέλος ορχήστρας δωματίου και στη συνέχεια ως παιδαγωγός μπορώ να πω πώς μαθαίνεις από κάθε μέρος της διαδικασίας.
Ένας από τους επόμενους μου στόχους είναι να προσπαθήσω να διευρύνω την οικογένεια των προγραμμάτων El Sistema και όχι μόνο. Θέλουμε να φέρουμε περισσότερους μουσικούς σε αυτά τα κοινωνικά προγράμματα πέρα από την κλασική μουσική. Η μουσική μας επιτρέπει να γεφυρώσουμε τις διαφορές και να ενθαρρύνουμε τη διαφορετικότητα. Στη μουσική είμαστε όλοι ίσοι.
*Συνέντευξη: Μαρία Ειρήνη Λιόδη
