Η Ζαφείρα Αντζούς-Ράμος, γεννημένη στην Ισπανία με μουσικές σπουδές στη Μαδρίτη, στο Μάντσεστερ, στη Θεσσαλονίκη και την Αθήνα είναι από τον περασμένο Σεπτέμβριο η Καλλιτεχνική Διευθύντρια της El Sistema Greece Youth Orchestra. Έχει εμφανιστεί ως μαέστρος με ορχήστρες σε Ισπανία, Ελλάδα, Αγγλία, Χιλή, Αργεντινή και Μεξικό και φυσικά, είναι η πιο κατάλληλη να μας μιλήσει για την ESGYO, το ρόλο και την αξία της μουσικής και την ορχηστρική κουλτούρα, που είναι απαραίτητη για τα μέλη κάθε ορχήστρας.
Πώς είναι να είσαι Μαέστρος μιας νεανικής ορχήστρας, όπως είναι η El Sistema Greece Youth Orchestra, με μέλη παιδιά και νέους από διαφορετικά περιβάλλοντα;
Οι μουσικοί της El Sistema Greece Youth Orchestra προέρχονται από τις πέντε ηπείρους: υπάρχουν Έλληνες, Κούρδοι και Άραβες από τη Συρία, παιδιά από το Αφγανιστάν, το Ιράν και το Ιράκ, από το Τατζικιστάν, το Κονγκό, τη Γκάνα, τη Βενεζουέλα, την Αγγλία, την Αλβανία, τη Ρουμανία, τη Γεωργία αλλά και την Αυστραλία, αντιπροσωπεύοντας ο καθένας το δικό του πολιτισμό. Στην πραγματικότητα όμως, δεν έχει καμία σημασία από πού έρχονται γιατί η ταυτότητα του «παιδιού» τελικά είναι αυτή που υπερισχύει, ξεπερνώντας κάθε πολιτικό σύνορο που μπορούν να έχουν οι χώρες. Τα μέλη της ESGYO είναι πάνω απ’ όλα νέοι, παιδιά, το κάθε ένα με τη δική του ιστορία, με διαφορετικό παρελθόν και ξεχωριστή ζωή, αλλά η ουσία τους ως νέοι και παιδιά κυριαρχεί από οποιαδήποτε άλλη ταυτότητα μπορούν να έχουν. Αυτοί οι νέοι από όλους αυτούς τους διαφορετικούς πολιτισμούς γελούν, απογοητεύονται και βαριούνται με τον ίδιο τρόπο, κάνουν τα ίδια αστεία, παθιάζονται και ενθουσιάζονται με την ίδια ένταση, ανεξαρτήτως καταγωγής.
Σε πρακτικό επίπεδο, στην ορχήστρα μας δεν υπάρχει κοινή γλώσσα, το οποίο μας έχει μάθει ότι ο τρόπος με τον οποίο επικοινωνεί ο άνθρωπος τα σημαντικότερα πράγματα, δεν είναι λέγοντας τις λέξεις, αλλά κάνοντάς τις, και έτσι, είμαστε πιο ουσιαστικά εκεί για τα παιδιά, ανακαλύπτουμε συνεχώς τρόπους να επικοινωνούμε με χειρονομίες, χαμόγελα, και με ματιές που έχουν διάφορες σημασίες, και τα παιδιά αντιλαμβάνονται απολύτως τις απαιτήσεις αλλά και το ενδιαφέρον μας γι’ αυτά. Είναι βέβαια η μουσική η οποία μας δίνει την ευκαιρία για όλο αυτό, για να αναπτύξουμε αυτές τις αξίες, που είναι εγγενώς συνδεδεμένες με την εξάσκηση των ίδιων των νοτών σε κάθε έργο.
Τα μέλη της ESGYO δε βελτιώνουν απλώς τις μουσικές τους ικανότητες, στόχος είναι να μάθουν τι σημαίνει να είσαι μέλος μιας ορχήστρας. Ποια είναι η κουλτούρα που καλλιεργείται σε μία ορχήστρα και με ποιον τρόπο η μουσική μπορεί να βοηθήσει τα παιδιά να αναπτύξουν την αυτοπεποίθησή τους και να συμβάλλει στην κοινωνική τους ένταξη;
Οι νότες είναι απλώς η αφορμή για να κατακτήσει κανείς κάτι μεγαλύτερο. Η μουσική είναι μια άσκηση ταπεινότητας, μια συνεχής διαδικασία ανάπτυξης της αυτοπεποίθησης και μια πραγματική αντιμετώπιση του εαυτού μας, μέσω ενός μουσικού οργάνου. Το έργο κάθε ορχήστρας πραγματοποιείται με την προϋπόθεση χρονικών και φυσικών αποστάσεων: την απόσταση μεταξύ του συνθέτη (ο οποίος μπορεί να έζησε εκατοντάδες χρόνια πριν), οι ιδέες του οποίου φτάνουν στο μαέστρο μέσω μιας παρτιτούρας, την απόσταση μεταξύ των ίδιων των μουσικών, την απόσταση μεταξύ μουσικών και κοινού αλλά και μεταξύ των αγνώστων που απαρτίζουν το κοινό. Όλες τις εκμηδενίζει με μαγικό τρόπο η μουσική, που έχει την ικανότητα να συνδέει τους ήχους, τις ιδέες και τα συναισθήματα του χθες με το σήμερα. Όλοι σε μία ορχήστρα δουλεύουν μαζί για να πετύχουν αυτό ακριβώς, να ενώσουν το παρελθόν με το παρόν και τους διαφορετικούς ανθρώπους στην ίδια αίθουσα. Γίνονται αγωγοί και είναι καθήκον τους να μεταδώσουν όλες αυτές τις ιδέες, τους ήχους και τα συναισθήματα στο κοινό.
Μέσω της ορχηστρικής μουσικής διαδικασίας, αναπτύσσονται αξίες που συμβάλλουν σε μία καλύτερη καθημερινή ζωή, ατομικά και κοινωνικά, και αυτό είναι πραγματικά σπουδαίο. Οι μουσικοί της ESGYO σε κάθε πρόβα εξασκούνται και μαθαίνουν να ακούν, να έχουν υπομονή -με τον εαυτό τους και με τους άλλους- να βοηθούν και να μαθαίνουν από το διπλανό τους, να μένουν σιωπηλοί όταν πρέπει, να είναι υπεύθυνοι, αποκτούν πειθαρχία και ακρίβεια και μαθαίνουν πώς να ξεπερνούν την απογοήτευσή τους, ενώ διδάσκονται και τη σημασία της συνέπειας και της σταθερής και συνεχούς δουλειάς. Μόνο αυτή θα τους κάνει να βιώσουν αυτό το υπέροχο συναίσθημα στο τέλος κάθε συναυλίας. Το μαγικό είναι ότι η εξάσκηση αυτών των αξιών σε κάθε πρόβα, όλη αυτή η διαδικασία προετοιμασίας για μία συναυλία, αποτελεί προϋπόθεση για την επανένωση όλων των παρευρισκόμενων στην αίθουσα συναυλιών, και με τον ίδιο τρόπο που όλα τα παιδιά έχουν μία ουσία ως παιδιά ισχυρότερη ακόμα και από την καταγωγή τους, με τον ίδιο τρόπο, κάθε ταυτότητα, εχθρότητα ή ό,τι άλλο μπορεί χωρίζει τους ανθρώπους ακυρώνεται αυτομάτως από τη μουσική πράξη, γιατί η μουσική έχει τη δύναμη να κάνει την ουσία μας ως Άνθρωποι να λάμπει περισσότερο απ’ όλες τις ταμπέλες που μας χωρίζουν.
