Ο Παναγιώτης Τσιρίδης είναι από το 2017 ο Παιδαγωγικός Υπεύθυνος του El Sistema Greece. Ο ρόλος του είναι να συνεργάζεται και να υποστηρίζει τους δασκάλους μας, προσαρμόζοντας το πρόγραμμα στις συνεχώς μεταβαλλόμενες ανάγκες, ενώ σε συνεργασία με τον Καλλιτεχνικό Διευθυντή, σχεδιάζουν τη συνολική παιδαγωγική μέθοδο που ακολουθούμε. Ποιες είναι οι δυσκολίες που αντιμετωπίζουν οι δάσκαλοι, ποιες οι ιδιαιτερότητες του εκπαιδευτικού μοντέλου του ESG αλλά και πόσο σημαντική είναι η συμμετοχή των παιδιών σε συναυλίες; Ο Παναγιώτης απαντά σε όλα αυτά τα ερωτήματα παρακάτω.
Το El Sistema Greece, δραστηριοποιείται σε 6 διαφορετικά σημεία στην Αθήνα, ανάμεσα στα οποία είναι και οι προσφυγικοί καταυλισμοί του Σκαραμαγκά και του Ελαιώνα. Σε πρακτικό επίπεδο, ποιες είναι οι δυσκολίες που καλείται να αντιμετωπίσει ένας δάσκαλος μουσικής σε αυτές τις δομές;
Σε πρακτικό επίπεδο, νομίζω ότι η βασική δυσκολία είναι η γλώσσα. Τα μικρά παιδιά-πρόσφυγες συνήθως μιλούν μόνο τη μητρική τους γλώσσα που μπορεί να είναι αραβικά, φαρσί ή οποιαδήποτε άλλη. Γι’ αυτό, χρειάζεται να υπάρχει πάντα στο μάθημα διερμηνέας κι έτσι -αναπόφευκτα- χάνεται η αμεσότητα της επικοινωνίας. Μία ακόμα δυσκολία για το δάσκαλο είναι η διαρκής μετακίνηση. Νέα παιδιά έρχονται συνεχώς ενώ πολλά άλλα, που στο μεταξύ έχουν προχωρήσει στα μαθήματα, φεύγουν για άλλες δομές ή και άλλες χώρες. Τα νέα παιδιά πρέπει να ακολουθήσουν το μάθημα και να ενταχθούν γρήγορα στην ομάδα και εκείνα που παραμένουν πρέπει να προχωρούν και να μη χάνουν το ενδιαφέρον τους. Ο δάσκαλος, λοιπόν, πρέπει να έχει όλες τις δεξιότητες ώστε να ικανοποιήσει όλους τους μαθητές. Σε ψυχικό επίπεδο, θα έλεγα ότι κάθε δάσκαλος που συναντά παιδιά πρόσφυγες, αντιμετωπίζει μια δική του εσωτερική περιπέτεια. Μπορεί η εικόνα του μαθήματος να μοιάζει ιδανική, με πολύ παιχνίδι και καλή διάθεση, όμως το τραύμα του ξεριζωμού είναι πάντα παρόν και ο δάσκαλος θα πρέπει να μπορεί να το δεχτεί, να το επεξεργαστεί και να το αντέξει.
Ποια είναι η διαφορά της μεθόδου στην οποία βασίζονται τα μαθήματα; Σε τι διαφέρουν από την κλασική διαδικασία εκμάθησης μουσικής και ποιοι είναι οι κύριοι παιδαγωγικοί στόχοι;
Η βασική ιδέα του José Antonio Abreu, του ιδρυτή του El Sistema στη Βενεζουέλα, ήταν να βοηθήσει φτωχά παιδιά και νέους να ενταχθούν δημιουργικά στον κοινωνικό ιστό, αποφεύγοντας έτσι το δρόμο της παραβατικότητας και της αυτοκαταστροφής. Ο Abreu, ως μαέστρος που ήταν, σκέφτηκε ότι η ορχήστρα μπορεί να αποτελέσει ένα ευνοϊκό περιβάλλον που θα τα οδηγήσει στην ενηλικίωση μέσα από την τέχνη και τη δημιουργική συνάντηση με τους άλλους. Σκέφτηκε, δηλαδή, την ορχήστρα σαν μια μεγάλη οικογένεια, που αφενός ενισχύει την επιθυμία για ζωή και δημιουργία και αφετέρου συμβάλλει στην ανάπτυξη ηθικών αρχών και αξιών, όπως είναι ο αμοιβαίος σεβασμός και η αποδοχή των νόμων μιας κοινωνίας. Η βασική διαφορά με ένα ωδείο είναι ότι τα μαθήματα γίνονται από την αρχή ομαδικά και τα παιδιά συμμετέχουν σε μουσικά σύνολα με σκοπό να βρεθούν όσο το δυνατόν πιο γρήγορα στην ορχήστρα. Γενικά, θα έλεγα ότι στο El Sistema Greece το αντικείμενο της εργασίας μας δεν είναι η μουσική, αλλά το παιδί. Σκοπός μας είναι να οδηγήσουμε το παιδί -το κάθε παιδί- στη δημιουργία, με βασικό εργαλείο τη μουσική.
Καθημερινά στο El Sistema Greece παιδιά από διάφορες χώρες, με διαφορετικές εμπειρίες, τραγουδούν και παίζουν μουσική, δημιουργούν σχέσεις και μαθαίνουν να αποδέχονται ο ένας τον άλλον, αποδεικνύοντας τελικά ότι η μουσική είναι κοινή γλώσσα. Είναι όμως και εργαλείο για να γίνει ο κόσμος λίγο καλύτερος; Μπορεί η μουσική να αλλάξει τη ζωή ενός παιδιού;
Από τη στιγμή που τα παιδιά και οι νέοι συναντούν τους διαφορετικούς άλλους, μέσα από τη δημιουργία και τη μουσική, αναπτύσσουν ηθικές αρχές και αξίες. Γίνονται ενεργά μέλη μιας ομάδας που λέγεται ορχήστρα και στη συνέχεια, ενεργοί πολίτες της κοινωνίας που ζουν. Σέβονται τους άλλους μουσικούς και το μαέστρο, όχι γιατί τους επιβάλλεται, αλλά γιατί η συνθήκη αυτή εξασφαλίζει ισονομία και δικαιοσύνη. Με τον ίδιο τρόπο, ως πολίτες μπορούν να σεβαστούν το ανθρώπινο δίκαιο. Είναι ενεργά μέλη μιας μουσικής ομάδας και καταβάλουν κόπο για το κοινό μουσικό αποτέλεσμα, με τον ίδιο τρόπο που ως ενήλικες θα πρέπει να συνεχίσουν να υποστηρίζουν τη δικαιοσύνη και τους συνανθρώπους τους. Πιστεύω ότι αυτή η ανάληψη ευθύνης που παίρνουν οι νέοι στην ορχήστρα μπορεί να κάνει τον κόσμο καλύτερο. Αναφορικά με το ερώτημα αν η μουσική μπορεί να αλλάξει τη ζωή ενός παιδιού, θα σας παρέπεμπα στις χιλιάδες μαρτυρίες των ίδιων των ανθρώπων που έλαβαν μουσική εκπαίδευση από το El Sistema, όχι μόνο στη Βενεζουέλα αλλά σε όλο τον κόσμο. Οι περισσότεροι από αυτούς βέβαια, δεν ακολούθησαν επαγγελματική μουσική καριέρα, όμως η συνθήκη που αναφέρεται παραπάνω διαμόρφωσε σε μεγάλο βαθμό την προσωπικότητά τους, οδηγώντας τους, όπως λένε οι ίδιοι, σε μια δημιουργική ζωή.
